Παιδιά ηλικίας 4-12 ετών (Αξιολόγηση – Καθοδήγηση)
Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Παιδιατρική Εταιρεία, για τα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά, ηλικίας έως 6 ετών, των οποίων ο ΔΜΣ βρίσκεται μέχρι και το 98ο εκατοστημόριο, στόχος είναι η διατήρηση του σωματικού βάρους ή η πτωτική τάση του ΔΜΣ στις καμπύλες ανάπτυξης. Για τα παχύσαρκα παιδιά, ηλικίας έως 6 ετών, που ο ΔΜΣ υπερβαίνει το 99ο εκατοστημόριο συνίσταται η βαθμιαία απώλεια βάρους (όχι περισσότερο από 0,5 kg/μήνα) μέχρι την επαναφορά του ΔΜΣ κάτω από το 98ο εκατοστημόριο.
Για τα υπέρβαρα παιδιά, ηλικίας άνω των 6 ετών, στόχος είναι η διατήρηση του σωματικού βάρους ή η πτωτική τάση του ΔΜΣ στις καμπύλες ανάπτυξης. Για τα παχύσαρκα παιδιά, ηλικίας άνω των 6 ετών, συνίσταται η βαθμιαία απώλεια βάρους (όχι περισσότερο από 0,5 kg/μήνα). Για τα παχύσαρκα παιδιά, ηλικίας άνω των 6, των οποίων ο ΔΜΣ υπερβαίνει το 99ο εκατοστημόριο, συνίσταται απώλεια βάρους η οποία δεν πρέπει να υπερβαίνει κατά μέσο όρο το 1 kg/εβδομάδα.
Οι συχνότερες διατροφικές ανησυχίες αυτής της ηλικιακής περιόδου είναι οι εξής:
- Μείωση κατανάλωσης γαλακτοκομικών προϊόντων, φρούτων και λαχανικών.
- Αύξηση κατανάλωσης σακχαρούχωνν ροφημάτων (π.χ. αναψυκτικά) και τροφίμων πλούσιων σε λιπαρά.
- Αύξηση ενασχόλησης με την εικόνα σώματος.
Αξιολόγηση της διατροφικής κατάστασης
Η αξιολόγηση της διατροφικής κατάστασης και των συνηθειών κάθε παιδιού θα πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι κάθε επίσκεψης στο ιατρείο σας, θα πρέπει να είναι κατάλληλη διαμορφωμένη για την κάθε ηλικία στην οποία απευθύνεται, ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να προσαρμόζεται στις ανάγκες της κάθε επίσκεψης. Περιλαμβάνει:
- Ερωτήσεις ανοιχτού τύπου (τύπου συνέντευξης).
- Διενέργεια ελέγχου και αξιολόγησης (screeningandassessment).
- Παροχή καθοδήγησης (έχοντας κυρίως στο επίκεντρο την πρόληψη).
Η κάθε επίσκεψη θα πρέπει να ξεκινάει με ερωτήσεις ανοιχτού τύπου, οι οποίες συμβάλλουν στην έναρξη της συζήτησης και στην ανάπτυξη εμπιστοσύνης μεταξύ των συμβαλλόμενων ατόμων της επίσκεψης. Με τη χρήση αυτών των ερωτήσεων συλλέγονται οι απαραίτητες πληροφορίες για τη διατροφική κατάσταση, τις συνήθειες και τη συμπεριφορά του κάθε παιδιού. Στην περίπτωση που απαιτείται η συγκέντρωση επιπρόσθετων πληροφοριών, μπορεί να γίνει χρήση ενός ειδικά διαμορφωμένου ερωτηματολογίου αυτό-συμπληρούμενου από τους γονείς.
Οι ερωτήσεις ανοιχτού τύπου ακολουθούνται από τη διενέργεια ελέγχου και αξιολόγησης του κάθε παιδιού, που στοχεύουν στην αναγνώριση των διαφόρων διατροφικών προβλημάτων.
Τέλος, η παροχή καθοδήγησης από πλευράς σας θα πρέπει να είναι προσανατολισμένη, έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις ανησυχίες των γονέων και των παιδιών σχετικά με την:
- Τρέχουσα διατροφική κατάσταση του κάθε παιδιού,
- Ανάπτυξη (σωματική, συναισθηματική, κοινωνική) του παιδιού και
- Διατροφικές συμπεριφορές και επιλογές του κάθε παιδιού, καθώς και τη φυσική δραστηριότητα.
Ερωτήσεις Ανοιχτού τύπου
Διατροφική συμπεριφορά και επιλογές
Ερωτήσεις ανοιχτού τύπου που μπορείτε να απευθύνεται στο παιδί είναι:
- Ποια γεύματα τρως κάθε μέρα (π.χ. πρωινό, μεσημεριανό); Πόσα γεύματα καταναλώνεις ενδιάμεσα των γευμάτων (π.χ. απογευματινό);
- Πόσο συχνά τρώτε όλοι μαζί ως οικογένεια;
- Που έφαγες χτες (π.χ. στο σπίτι σου ή στο σπίτι κάποιου φίλου);
- Τι περίπου τρως και πίνεις το πρωί; Το μεσημέρι; Το απόγευμα; Το βράδυ; Ενδιάμεσα των γευμάτων;
- Ποιο είναι το αγαπημένο σου φαγητό;
- Υπάρχουν τρόφιμα δεν σου αρέσουν; Αν ναι, ποια είναι αυτά;
- Τι πίνεις μαζί με τα γεύματα σου;
- Ποια φρούτα έφαγες χτες; Ποια λαχανικά έφαγες χτες;
Ερωτήσεις ανοιχτού τύπου που μπορείτε να απευθύνεται στους γονείς είναι:
- Πόσο συχνά τρώτε όλοι μαζί ως οικογένεια;
- Ποιες είναι οι ανησυχίες που έχετε για τις διατροφικές συνήθειες και τη συμπεριφορά του παιδιού σας (π.χ. το πώς να αυξήσετε την κατανάλωση των φρούτων);
- Πιστεύετε ότι το παιδί σας καταναλώνει υγιεινά τρόφιμα; Γιατί τα καταναλώνει ή δεν τα καταναλώνει;
- Πόσο συχνά καταναλώνει πρωινό το παιδί σας;
- Τι καταναλώνει το παιδί σας ενδιάμεσα των κυρίων γευμάτων και που (π.χ. στο σπίτι, στο σπίτι φίλων, στο σχολείο);
- Τι πίνει συνήθως το παιδί σας (π.χ. νερό, γάλα, χυμό, αναψυκτικά);
Προέλευση τροφίμων
Ερωτήσεις ανοιχτού τύπου που μπορείτε να απευθύνεται στο παιδί ή στους γονείς είναι:
- Ποιος αγοράζει συνήθως τα τρόφιμα στην οικογένειά σας; Ποιος προετοιμάζει το φαγητό;
Βάρος και Εικόνα σώματος
Ερωτήσεις ανοιχτού τύπου που μπορείτε να απευθύνεται σε παιδί μικρότερης ηλικίας είναι:
- Πώς αισθάνεσαι για το βάρος σου;
Ερωτήσεις ανοιχτού τύπου που μπορείτε να απευθύνεται σε παιδί μεγαλύτερης ηλικίας είναι:
- Πώς αισθάνεσαι για το βάρος σου;
- Πόσο θα ήθελες να ζυγίζεις;
- Προσπαθείς να αλλάξεις το βάρος σου; Αν ναι, με ποιο τρόπο;
Ερωτήσεις ανοιχτού τύπου που μπορείτε να απευθύνεται στους γονείς είναι:
- Πώς αισθάνεστε για το βάρος του παιδιού σας;
Φυσική δραστηριότητα
Ερωτήσεις ανοιχτού τύπου που μπορείτε να απευθύνεται στο παιδί είναι:
- Τι κάνεις για να είσαι δραστήριος/α;
- Πόσο χρόνο αφιερώνεις συνολικά σε δραστηριότητες μέσα στην εβδομάδα;
- Πόσο χρόνο περνάς μπροστά στην τηλεόραση; Στον Η/Υ;
- Τι πιστεύεις ότι μπορείς να κάνεις για να γίνεις πιο δραστήριος/α;
Ερωτήσεις ανοιχτού τύπου που μπορείτε να απευθύνεται στους γονείς είναι:
- Σε τι είδους δραστηριότητες συμμετέχει το παιδί σας;
- Πόσο χρόνο περνάει το παιδί σας μπροστά στην τηλεόραση; Στον Η/Υ;
- Υπάρχει τηλεόραση στο υπνοδωμάτιο του παιδιού σας;
Έλεγχος και αξιολόγηση
Εξέλιξη και ανάπτυξη
- Λαμβάνετε τα ανθρωπομετρικά δεδομένα του παιδιού (βάρος, ύψος). Υπολογίζετε το Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) του παιδιού διαιρώντας το Βάρος (σε kg) με το τετράγωνο του Ύψους(σε m) (Ύψος2). Συμπληρώνετε τις καμπύλες ανάπτυξης και οποιεσδήποτε αποκλίσεις σημειώνονται και αξιολογούνται.
- Οι μετρήσεις ύψους και βάρους μπορούν να υποδείξουν τη διατροφική κατάσταση και την κατάσταση ανάπτυξης του παιδιού. Λάβετε υπόψη σας ότι οι μεταβολές στο βάρος αντικατοπτρίζουν τη βραχυπρόθεσμη διατροφική πρόσληψη του παιδιού και αποτελούν γενικό δείκτη υγείας, αλλά και γενικό δείκτη της διατροφικής κατάστασης. Αντίθετα, οι μεταβολές του δείκτη ύψος-κατά ηλικία αντικατοπτρίζουν μακροπρόθεσμα συσσωρευμένα προβλήματα στη διατροφή και στην υγεία του παιδιού.
- Ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) αποτελεί εργαλείο αξιολόγησης της διατροφικής κατάστασης του παιδιού, καθώς και της γενικής κατάστασης υγείας του, και όχι διαγνωστικό εργαλείο.
- Αν ο ΔΜΣ του παιδιού βρίσκεται σε υψηλό εκατοστημόριο, ελέγξτε α) την πιθανότητα ύπαρξης αυξημένης άλιπης μάζας σώματος εξαιτίας αυξημένης σωματικής δραστηριότητας ή του μεγέθους σκελετού ή β) την ύπαρξη αυξημένης λιπώδους μάζας σώματος μέσω της μέτρησης δερματοπτυχών του παιδιού (κοιλιά, δικέφαλος, τρικέφαλος, τετρακέφαλος, υποπλάτιος, υπερλαγόνιος).
- Αξιολογήστε τον κίνδυνο ύπαρξης οικογενούς υπερχοληστερολαιμίας στο παιδί.
- Αξιολογήστε την αρτηριακή πίεση του παιδιού.
Φυσική δραστηριότητα
Αξιολογήστε το επίπεδο φυσικής κατάστασης του παιδιού:
- Διερευνώντας τις ώρες που είναι δραστήριο σε εβδομαδιαία βάση
- Διερευνήστε πόσες ώρες περνάει το παιδί μπροστά σε κάποια οθόνη (π.χ. τηλεόραση, Η/Υ, βιντεοπαιχνίδι).
- Ρωτήστε αν το παιδί παρακολουθεί τηλεόραση κατά τη διάρκεια των γευμάτων.
Παροχή καθοδήγησης
Κατά την παροχή καθοδήγησης προς τους γονείς ασχοληθείτε με την εξής θεματολογία:
- Ανάπτυξη
- Διατροφικές συμπεριφορές κι επιλογές
- Φυσική δραστηριότητα
1. Ανάπτυξη παιδιού
- Συζητήστε με τους γονείς και το παιδί σχετικά με την ανάπτυξή του, καθώς και τις περιόδους που αναμένεται να υπάρχει αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης (π.χ. στα κορίτσια αναμένεται γύρω στην ηλικία των 9 με 11 ετών και στα αγόρια στην ηλικία των 10 με 12 ετών).
- Εξηγήστε τις καμπύλες ανάπτυξης στους γονείς και στο παιδί, συγκρίνοντάς τις με αυτές παιδιών της ίδιας ηλικίας. Εξηγήστε τι σημαίνει υγιές σωματικό βάρος και τονίστε ότι καθορίζεται γενετικά και όχι κοινωνικά.
- Εξηγήστε την πιθανότητα έναρξης της εφηβείας νωρίτερα ή αργότερα από αυτή των συνομηλίκων και συζητήστε σχετικά με τις αναμενόμενες αλλαγές στην σωματική διάπλαση του παιδιού, καθώς και πιθανές ανησυχίες είτε του παιδιού είτε των γονέων.
- Τονίστε στο παιδί και στους γονείς τη σημασία κατανάλωσης υγιεινών γευμάτων και τη συμμετοχή σε δραστηριότητες με στόχο την επίτευξη ή τη διατήρηση υγιούς σωματικού βάρους.
- Εξηγήστε στο παιδί και στους γονείς του ότι ανεξαρτήτως της ύπαρξης ή όχι απώλειας βάρους, είναι απαραίτητη η πρόσληψη επαρκών θερμίδων και θρεπτικών συστατικών για την ανάπτυξη του παιδιού.
2. Διατροφικές συμπεριφορές και επιλογές
- Παρέχετε καθοδήγηση στο παιδί σχετικά με το πώς να αυξήσει την ποικιλία των τροφών που καταναλώνει και στους γονείς σχετικά με την ενσωμάτωση νέων τροφών στη διατροφή του παιδιού τους.
- Εξηγήστε στους γονείς ότι οι ενεργειακές απαιτήσεις των παιδιών (κορίτσια και αγόρια) παραμένουν κατά μέσο όρο σταθερές κατά τη διάρκεια αυτής της ηλικιακής περιόδου (επηρεάζονται από τη σύσταση σώματος, την ανάπτυξη και το επίπεδο φυσικής δραστηριότητας). Κατά την εμφάνιση περιόδων απότομης ανάπτυξης οι ενεργειακές απαιτήσεις αυξάνονται.
- Συζητήστε με τους γονείς τη σημασία των τακτικών οικογενειακών γευμάτων.
- Ενημερώστε τους γονείς για την ανάγκη κατανάλωσης 1 με 2 ενδιάμεσων γευμάτων από τα παιδιά αυτής της ηλικίας, εξαιτίας της δυσκολίας κατανάλωσης μεγάλων ποσοτήτων σε ένα γεύμα.
- Ενθαρρύνετε τους γονείς να περιορίσουν τα τρόφιμα πλούσια σε λίπος (π.χ. τηγανητές πατάτες, τσιπς) και σε ζάχαρη (π.χ. αναψυκτικά, γλυκά) που καταναλώνει το παιδί τους.
- Ενθαρρύνετε τους γονείς να διαμορφώσουν ένα ήρεμο περιβάλλον κατά τη διάρκεια του γεύματος, χωρίς την παρουσία τηλεόρασης, και να αποφύγουν πιθανές προστριβές.
3. Φυσική δραστηριότητα
- Ενθαρρύνετε το παιδί να συμμετέχει σε δραστηριότητες για τουλάχιστον 60 λεπτά ημερησίως.
- Αερόβιες δραστηριότητες: Από τα 60 λεπτά φυσικής δραστηριότητας ημερησίως, το μεγαλύτερο μέρος θα πρέπει να αφιερώνεται σε αερόβιες δραστηριότητες μέτριας έντασης (π.χ. σκαρφάλωμα, γρήγορο περπάτημα) και υψηλής (π.χ. τρέξιμο, ποδηλασία). Οι συμμετοχή σε δραστηριότητες υψηλής έντασης θα πρέπει να πραγματοποιείται τουλάχιστον 3 ημέρες εβδομαδιαίως.
- Δραστηριότητες ενδυνάμωσης των μυών: Από τα 60 λεπτά φυσικής δραστηριότητας ημερησίως, αφιερώστε τουλάχιστον 3 ημέρες εβδομαδιαίως σε δραστηριότητες ενδυνάμωσης μυών (π.χ. καθίσματα, αναρρίχηση).
- Δραστηριότητες ενδυνάμωσης των οστών: Από τα 60 λεπτά φυσικής δραστηριότητας ημερησίως, αφιερώστε τουλάχιστον 3 ημέρες εβδομαδιαίως σε δραστηριότητες ενδυνάμωσης οστών (π.χ. σκοινάκι, μπάσκετ).
- Τονίστε στο παιδί και στους γονείς τη σημασία της φυσικής δραστηριότητας.
- Ενθαρρύνετε το παιδί στην ανεύρεση φυσικών δραστηριοτήτων που του/της αρέσουν προκειμένου να τις ενσωματώσει στην καθημερινότητά του/της.
- Στην περίπτωση ανησυχίας των γονέων για την ασφάλεια του περιβάλλοντος στο οποίο διεξάγονται οι δραστηριότητες, βοηθήστε τους στην αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων (π.χ. εύρεση νέου χώρου).
- Εξηγήστε στους γονείς την επίδραση της παρακολούθησης τηλεόρασης ή ενασχόλησης με Η/Υ από τα παιδιά αυτής της ηλικίας και ενθαρρύνετέ τους να περιορίσουν το χρόνο σε 1 έως 2 ώρες παρακολούθησης ποιοτικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων ημερησίως.
Πηγή
- Holt, K., et al., Bright Futures: Nutrition, 2011, American Academy of Pediatrics (AAP).