Ψυχοκοινωνικές επιδράσεις και συνέπειες της παιδικής παχυσαρκίας
Οι ψυχοκοινωνικές επιδράσεις και συνέπειες της παχυσαρκίας είναι πολυδιάστατες και σοβαρές
Στίγμα
Τα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά και έφηβοι στιγματίζονται και υφίστανται διακρίσεις που συνεχίζονται και στην ενήλικη ζωή τους, ιδιαίτερα στις Δυτικές κοινωνίες. Σύμφωνα με διαχρονική έρευνα του Harvard σε εθνικά αντιπροσωπευτικό δείγμα οι γυναίκες που ήταν παχύσαρκες ως έφηβες είχαν χαμηλότερο εισόδημα και χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο και ήταν έγγαμες σε χαμηλότερο ποσοστό σε σχέση με συνομήλικες τους που ήταν αδύνατες (Gortmaker, Must, Perrin, Sobol & Dietz, 1993). Επίσης, οι παχύσαρκοι έφηβοι έχουν χαμηλότερα ποσοστά εισαγωγής σε κολλέγια και τριτοβάθμια εκπαίδευση και λιγότερες ευκαιρίες επαγγελματικής αποκατάστασης ως νέοι ενήλικες.
Σε πολλές περιπτώσεις η στιγματοποίηση έχει επίδραση και στην αποτελεσματικότητα των θεραπευτικών παρεμβάσεων. Πρόσφατη μελέτη υποδεικνύει ότι τα συναισθήματα ντροπής που ένοιωθαν τα άτομα λόγω του στίγματος όχι μόνο δεν τα κινητοποιούσε στο να χάσουν βάρος, αλλά είχε την αντίθετη επίδραση και τα απέτρεπε από το να συμμετέχουν σε δραστηριότητες που προάγουν την υγεία (Lewisetal., 2011).
Δυσκολίες στην κοινωνικοποίηση και το σχολικό πλαίσιο
Συχνά τα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά θυματοποιούνται από συνομηλίκους στο σχολείο και δέχονται σχολικό εκφοβισμό, έχουν χαμηλότερη δημοτικότητα και λιγότερους φίλους. Συχνά έχουν ελλείμματα στις κοινωνικές δεξιότητες με αποτέλεσμα να είναι πιο απομονωμένοι κοινωνικά (Carr & Friedman, 2006). Επίσης, είναι πιο πιθανό να έχουν μαθησιακές δυσκολίες και χαμηλότερη ακαδημαϊκή επίδοση. Τα αποτελέσματα πρόσφατης διαχρονικής έρευνας στις ΗΠΑ που περιλάμβανε 6.250 παιδιά και διήρκησε από το νήπιο έως την τετάρτη τάξη δημοτικού, υποδεικνύουν ότι τα παχύσαρκα παιδιά, ιδιαίτερα εκείνα που ήταν παχύσαρκα από την αρχή της σχολικής ζωής, είχαν χαμηλότερη επίδοση στα μαθηματικά (Gable, Krull, & Chang, 2012).
Προβλήματα Αυτοεκτίμησης
Τα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά έχουν λιγότερες θετικές αυτό-αντιλήψεις και παρουσιάζουν χαμηλότερη συνολική αυτοεκτίμηση σε σχέση με συνομηλίκους τους φυσιολογικού βάρους. Τα ερευνητικά ευρήματα δείχνουν ότι η αύξηση του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) συνεπάγεται και περισσότερο αρνητική εικόνα σώματος, ιδιαίτερα στα κορίτσια (Wardle & Cooke, 2005).
Εντούτοις, η αρνητική ενδοσκόπηση δεν αφορά μόνο στην φυσική εμφάνιση, αλλά επεκτείνεται και σε άλλους τομείς της ζωής τους, με αποτέλεσμα την χαμηλότερη ποιότητα ζωής γενικότερα (Swallen, Reither, Haas, & Meier, 2005). Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα μεγαλύτερα παιδιά και τους εφήβους σε σχέση με τα μικρότερα παιδιά, εύρημα που ενδεχομένως αντανακλά την σημαντικότητα της ομάδας των συνομηλίκων σε σχέση με τους γονείς ως πηγές αυτοεκτίμησης την αναπτυξιακή περίοδο της εφηβείας.
Σε κάποιες ερευνητικές μελέτες παρατηρούνται πολύ χαμηλότερα ποσοστά αυτοεκτίμησης και αυξημένη δυσφορία σε σχέση με την εικόνα του σώματος στις προ-έφηβες από ότι στους προ-εφήβους. Ενδεχομένως, αυτό οφείλεται αφενός στο εξιδανικευμένο πρότυπο που προβάλλεται σε σχέση με το σώμα-ιδιαίτερα στη Δυτική κοινωνία- για τα κορίτσια στην εφηβεία, αφετέρου στο ότι τα αγόρια μπερδεύουν κάποιες φορές το «μεγαλύτερος σε μυϊκή μάζα»=δυνατότερος με το «μεγαλύτερος σε όγκο»=βαρύτερος (Wardle & Cooke, 2005).
Ψυχοπαθολογία
Η σχέση μεταξύ της παχυσαρκίας και της ανάπτυξης ψυχοπαθολογίας είναι σύνθετη και πρέπει κανείς να λαμβάνει υπόψη κι άλλους παράγοντες που ενδεχομένως παίζουν ρόλο.
Σύμφωνα με πολλές μελέτες τα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά παρουσιάζουν ψηλότερα ποσοστά ψυχικών διαταραχών. Πιο συχνά παρουσιάζουν αγχώδεις διαταραχές (π.χ. κοινωνική φοβία), αλλά και σωματόμορφα συμπτώματα. Σημαντική είναι και η συσχέτιση του ΔΜΣ με αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης και διαταραχές του συναισθήματος στα παιδιά και τους εφήβους, όπως για παράδειγμα διαταραχή άγχους αποχωρισμού (Cornette, 2007).
Ακόμη, οι έφηβοι μπορεί να παρουσιάζουν συμπτώματα υπερφαγίας, διαταραχή που σχετίζεται και με την διατήρηση της παχυσαρκίας στην ενήλικη ζωή και παρατηρείται συχνά και σε ενήλικες παχύσαρκους ασθενείς (Caranoetal., 2006).
Οι επιπτώσεις της παχυσαρκίας στην ψυχική υγεία φαίνεται ότι γίνονται πιο σοβαρές καθώς τα παιδιά και οι έφηβοι συνεχίζουν να είναι παχύσαρκοι όσο μεγαλώνουν (Braet & Mervielde, 1997).
Εντούτοις, η σχέση μεταξύ της σοβαρότητας της παχυσαρκίας και της ανάπτυξης ψυχοπαθολογίας δεν είναι ξεκάθαρη, δηλαδή δεν έχει βρεθεί με συνέπεια ότι άτομα με σοβαρότερου βαθμού παχυσαρκία εμφανίζουν και σοβαρότερη ψυχοπαθολογία (Vilaetal., 2004).
Ψυχολογικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη ή/και διατήρηση της υπερβαρότητας και της παχυσαρκίας
Δυσκολίες στην πρώιμη σχέση μητέρας-παιδιού φαίνεται να σχετίζονται με την μετέπειτα ανάπτυξη υπερβαρότητας ή/και παχυσαρκίας στα παιδιά και τους εφήβους, όπως υποδεικνύουν σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα. Για παράδειγμα, διαχρονική μελέτη που συμπεριέλαβε 6650 παιδιά που γεννήθηκαν το 2001 στις ΗΠΑ, διερεύνησε τον συναισθηματικό δεσμό μητέρας-παιδιού με μετρήσεις στους 9 μήνες και στους 24 μήνες, και την ύπαρξη ή μη παχυσαρκίας στα 4,5 έτη με βάση το ΔΜΣ. Βασικό εύρημα ήταν ότι η ύπαρξη ανασφαλούς τύπου δεσμού με την μητέρα μπορεί να αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την μετέπειτα ανάπτυξη παχυσαρκίας (Anderson & Whitaker, 2011). Επίσης, έρευνα που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο Pediatrics με δείγμα 977 εφήβους ηλικίας 12-15.9 ετών συσχετίζει την ποιότητα της σχέσης μητέρας-παιδιού στην πρώιμη παιδική ηλικία με την επικράτηση των ποσοστών παχυσαρκίας στην εφηβεία. Κεντρικό εύρημα ήταν ότι οι έφηβοι με μητέρες που είχαν χαμηλή ευαισθησία στο να αναγνωρίζουν την συναισθηματική κατάσταση του παιδιού τους και να αντιδρούν ανάλογα είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες να είναι παχύσαρκοι ως έφηβοι (Anderson, Gooze, Lemeshow & Whitaker, 2012).
Δυσκολίες από την πλευρά των γονέων σε σχέση με τον άξονα ψυχολογικού αποχωρισμού-εξατομίκευσης του παιδιού. Για παράδειγμα, η σωματική δραστηριότητα μπορεί να γίνεται αντιληπτή ως επικίνδυνη και ανεπιθύμητη. Σε αυτό το πλαίσιο πολλές φορές τα παιδιά παρουσιάζουν ένα προφίλ όπου φαίνεται να είναι ιδιαίτερα εξαρτημένα από το οικογενειακό περιβάλλον, ιδιαίτερα από την μητέρα, παραμένουν παθητικά και ανώριμα και αποφεύγουν τις κοινωνικές επαφές με τους άλλους (Loader, 1985).
Δυσλειτουργικές πρακτικές σίτισης της μητέρας: για παράδειγμα περιοριστικές πρακτικές, χρήση του φαγητού ως ανταμοιβή ή για να καθησυχάσουν την δυσφορία του παιδιού. Όλα αυτά παίζουν σημαντικό ρόλο στην πρόσληψη βάρους και στην υιοθέτηση παχυσαρκογόνων διατροφικών συμπεριφορών ακόμη και σε παιδιά προσχολικής ηλικίας (Jansen, etal. (2012· Rodgersetal., 2013).
Ψυχολογικές δυσκολίες της μητέρας, ιδιαίτερα αγχώδεις μητέρες, μπορούν να επηρεάζουν την διατροφική συμπεριφορά και τις καθημερινές συνήθειες όλης της οικογένειας, συμπεριλαμβανομένου του παιδιού ή/και του εφήβου (Munsch, Hasenboehler, & Meyer, 2011· Vila et al., 2004).
Ψυχοκοινωνικοί στρεσογόνοι παράγοντες στην οικογένεια που συνδέονται με την παιδική παχυσαρκία είναι μεταξύ άλλων το διαζύγιο των γονέων, η φτωχή ποιότητα της συζυγικής ζωής, η ύπαρξη χρόνιων σωματικών νοσημάτων στην οικογένεια, η ενδο-οικογενειακή βία, η κακοποίηση ή/και συναισθηματική παραμέληση του παιδιού/εφήβου (Gundersen, Mahatmya, Garasky, & Lohman, 2011).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Anderson, S. E & Whitaker. R.C. (2011). Attachment Security and Obesity in US Preschool-Aged Children. Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine, 165, 235-242.
- Anderson, S. E., Gooze, R.A., Lemeshow, S., & Whitaker. R.C. (2012. Quality of Early Maternal-Child Relationship and Risk of Adolescent Obesity. Pediatrics, 129, 132-140.
- Braet, C., & Mervielde, I. (1997). Psychological aspects of childhood obesity: a controlled study in a clinical and nonclinical sample. Journal of Pediatric Psychology, 22, 59-71.
- Carano, A., De Berardis, D., Gambi, F., Di Paolo, C., Campanella, D., Pelusi, L., et al. (2006). Alexithymia and body image in adult outpatients with binge eating disorder. International Journal of Eating Disorders, 39 , 332–340.
- Carr, D. & Michael, A. F. (2006). Body Weight and the Quality of Interpersonal Relationships. Social Psychology Quarterly, 69, 127–49.
- Cornette, R. (2008). The emotional impact of obesity in children. Worldviews on Evidence-Based Nursing, 5, 136-141.
- Gable, S., Krull, J., & Chang, Y. (2012). Boys’ and girls’ weight status and math performance from kindergarten entry through fifth grade: a mediated analysis. Child Development, 83, 1822-1839.
- Gortmaker, S. L., Must, A., Perrin, J. M., Sobol, A. M., & Dietz, W. H. (1993). Social and economic consequences of overweight in adolescence and young adulthood. The New England Journal of Medicine, 329, 1008-12.
- Gundersen, C., Mahatmya, D., Garasky, S., & Lohman, B. (2011). Linking psychosocial stressors and childhood obesity. Obesity Reviews, 12, e54-63.
- Jansen, P. W., Roza, S. J., Jaddoe, V.W., et al. (2012). Children’s eating behaviour, feeding practices of parents and weight problems in early childhood: Results from the population-based Generation R Study. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 9, 130.
- Lewis, S., Thomas, S.L., Blood, R.W., Castle, D.J., Hyde, J., & Komesaroff, P.A. (2011) How do obese individuals perceive and respond to the different types of obesity stigma that they encounter in their daily lives? A qualitative study. Social Science and Medicine 73, 1349–1356.
- Loader, P. J. (1985). Childhood Obesity: A family perspective. International Journal of Eating Disorders, 4, 211-225.
- Munsch, S., Hasenboehler, K., & Meyer, A. H. (2011). Is amount of food intake in overweight and obese children related to their psychopathology and to maternal eating behavior? Journal of psychosomatic research, 70, 362-367.
- Rodgers, R. F., Paxton, S. J., Massey, R., et al. (2013). Maternal feeding practices predict weight gain and obesogenic eating behaviors in young children : a prospective study. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 10, 24-33.
- Swallen, K. C., Reither, N., Haas, S. A., & Meier, A. M. (2005). Overweight, obesity, and health-related quality of life among adolescents: the National Longitudinal Study of adolescent health. Pediatrics, 115, 340-7.
- Vila, G., Zipper, E., Dabbas, M., Bertrand, C., Robert, J. J., Ricour, C., & Mouren-Simeoni, M. C. (2004). Mental disorders in obese children and adolescents. Psychosomatic Medicine, 66, 387-394.
- Wardle, J. & Cooke, L. (2005). The impact of obesity on psychological well-being. Best Practice & Research Clinical Endocrinology & Metabolism, 19, 421–440.